بیش فعالی در کودکان

شایع‌ترین علائم کودکان بیش فعال

شناخت علائم بیش فعالی در کودکان تاثیر بسزایی در کنترل و درمان این اختلال و در نهایت آینده تحصیلی و موفقیت کودک دارد. با توجه به اینکه این اختلال مشکلات عدیده‌ای در روند تحصیل کودک به دنبال دارد، می‌تواند باعث عدم تمرکز در هنگام یادگیری و مطالعه و عدم تاب آوری در فضای کنترل شده کلاس شود. کما اینکه در سنین کودکی عدم ارتباط با دیگران، پرخاشگری ودوری از جمع نیز می‌تواند از جمله عارضه‌های این اختلال باشد.
از آنجایی که نشانه‌های بیش فعالی در کودکان با رشد سنی بهبود پیدا نمی‌کند لذا می‌تواند در سنین بزرگسالی منجر به اختلالات خواب، یادگیری، اعتیاد به مواد مخدر، طرد شدن و اخراج از کلاس شود. لذا از جمله علائمی که می‌توانید اختلال بیش فعالی در کودکان خود را بشناسید و سریعا نسبت به درمان اقدام کنید عبارتند از؛
- عدم تمرکز درست
- عدم توجه کافی
- تحرک و فعالیت بیش از حد
- ناتوانی در شناخت نیازها و خواسته‌های خود و  دیگران
- عدم توانایی در آهسته بازی کردن
- پرحرفی
- پرخاشگری
- یک جا نشستن برای مدت مشخص
- فعالیت‌های فیزیکی و بدنی شدید
- قطع مکالمه دیگران
- فراموشی و حواس پرتی
- عدم تمرکز در آرام و بی‌صدا نشستن
- ناتوانی در ارتباط صحیح با بچه‌های دیگر
- مشکل در رعایت کردن نوبت
- خود رای و خشن بودن

دلایل بروز بیش فعالی در کودکان

بر اساس تحقیقات کلی دانشمندان، هنوز هیچ علت دقیقی برای بروز اختلال ADHD یافت نشدهو بیماری ریشه ژنتیکی و عصبی دارد. لذا از جمله عوامل موثر در بروز این اختلال کاهش دوپامین است. ترشح این ماده شیمیایی تاثیر بسزایی در برای فعالیت‌های مغزی داشته و باعث انتقال سیگنال‌های عصبی و ایجاد پاسخ‌ها و واکنش‌های عاطفی موثر می‌شود. افراد مبتلا به بیش فعالی در مقایسه با افراد دیگر از حجم قشر خاکستری مغز کمتری برخوردار هستند.
 از آنجایی که ماده خاکستری در مغز کنترل بعضی از عملکردها و رفتارهایی مانند: گفتار، کنترل عضلات و ماهیچه‌ها، خود کنترلی و تصمیم‌گیری را بر عهده دارد لذا کمبود این ماده می‌تواند باعث بروز این عارضه شود. این اختلال علاوه بر ریشه عصبی منشا ژنتیکی داشته و ۷۵ درصد آن ارثی است. آسیب به سیستم عصبی کودک و وجود نقص در تکامل این سیستم نیز می‌تواند باعث این مشکل شود. کودکان مبتلا به این عارضه دارای نقایص جزئی در قسمت‌هایی از مغز هستند که مسئول تمرکز، تنظیم فعالیت‌های حرکتی و توجه است. از مهمترین عوامل زمینه ساز این اختلال عبارتند از؛
- آسیب مغزی و سیستم عصبی
- ژنتیک
- زایمان زودرس
- کم وزنی نوزاد هنگام تولد
- ساختار مغز متفاوت
- قرار گرفتن در معرض آلاینده‌هایی مانند سموم دفع آفات، سرب و نوروتوکسین‌ها در دوران بارداری
- مصرف الکل و سیگار توسط مادر در دوران بارداری

انواع بیش فعالی

بسیاری از پژوهشگران و متخصصان برای ساده کردن و تسریع روند تشخیص ADHD آن را به سه گروه عمده تقسیم بندی می‌کنند. طیف گسترده‌ای از واکنش‌های فردی و رفتارهای افراد مبتلا می‌تواند از بارزترین نشانه‌های این عارضه باشد. شدت این بیماری در هر کودک و رده سنی نسبت به شخص دیگر متفاوت است و می‌تواند شدید یا خفیف باشد. لذا از مهم‌ترین انواع اختلال بیش فعالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
1- اختلال نقص توجه (Predominantly inattentive) : بسیاری از افراد مبتلا به بیش فعالی دارای نقص گسترده‌ای در تمرکز بوده که شامل اختلال بی‌توجهی می‌شوند. افراد مبتلا علاوه بر عدم تمرکز دارای مشکل در اتمام کارها، پیروی از دستورالعمل‌ها و انجام وظایف هستند. این نوع بیش فعالی اغلب در دختر بچه‌ها نمود پیدا می‌کند و به دلیل منزوی بودن و عدم تمایل در ایجاد اخلال در نظم کلاس، بیماری آنها در زمان مناسب و به درستی تشخیص داده نمی‌شود. لذا برای تامین سلامت روان و جسم کودکان لازم است که کلیه الگوهای رفتاری و نشانه‌ها توسط پزشک بررسی شود.
نشانه‌های اختلال بی‌توجهی
- از جمله مهمترین نشانه‌های اختلال بی‌توجهی عبارتند از:
- بی توجهی به جزئیات
- حواس پرتی مداوم و فراموشکاری مستمر
- ناتوانی در تمرکز
- بی‌دقتی
- عدم توانایی در برقراری نظم و انضباط
- ناتوان بودن در برقراری ارتباط چشمی
- عدم توانایی در پیروی از دستورالعمل‌ها و قوانین
2- بیش فعالی – تکانشی (Predominantly hyperactive-impulsive) :افراد مبتلا به بیش فعالی تکانشی دارای الگوهای رفتاری مانند بی‌قراری، ناتوانی در انتظار و دریافت نوبت، قطع مکرر صحبت دیگران، تکان دادن مکرر دست یا پا هستند. این افراد در کنار نشانه‌های ذکر شده در زمینه تمرکز نیز دچار اختلال هستند.
نشانه‌های بیش‌فعالی تکانشی
از جمله بارزترین نشانه‌های بیش فعالی از نوع تکانشی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- بی‌قراری مکرر و مداوم
- پرحرفی بیش از حد
- ناتوان بودن در رعایت نوبت
- بروز دادن رفتارهای تکانشی
- فعالیت فیزیکی و بدنی بیش از حد، نامتعارف و غیر معمول
- عدم توانایی در حفظ آرامش
- قطع مکالمات دیگران به صورت پرتکرار
3- بیش فعالی ترکیبی (Combined hyperactive-impulsive and inattentive) :نوع سوم از این اختلال رشدی رفتاری بیش فعالی ترکیبی است که غالباً شایع بوده و به طور همزمان علائم نقص توجه و بیش فعالی تکانشی را دارد.
از جمله علائم و نشانه‌های رفتاری این اختلال عبارتند از؛
- مانند حواس پرتی
- فعالیت فیزیکی بیش از اندازه
- داشتن انرژی مخرب و مهار نشدنی
- عدم تمرکز
- رفتارهای تکانشی پرخاشگری
- حرکت بیش از اندازه دست و پا اشاره کرد.

عدم درمان بیش فعالی در کودکان موجب چه مشکلاتی میشود؟

بسیاری از والدین، بیش فعالی، حواس پرتی یا کم توجهی و عدم تمرکز کافی کودکان را در سنین پایین مربوط به بازیگوشی دوران کودکی دانسته لذا به آن توجه چندانی نشان نمی‌دهند. اما یافته‌های پزشکی نشان داده هرچه در تشخیص به موقع نقص توجه و بیش فعالی موفق‌تر عمل کرده و روند درمان را سریعتر شروع کنید، کودک در سنین بزرگسالی کمتر با عوارض ناشی از این بیش فعالی روبرو خواهد بود.
 لذا باید الگوهای رفتاری کودکان در سنین پایین مورد توجه و دقت بیشتر واقع شده تا با دست کم داشتن ۵ نشانه از موارد ذکر شده سریعا با متخصص برای تشخیص دقیق ارتباط برقرار کرد. لذا عدم درمان به موقع اختلال بی‌توجهی و بیش فعالی می‌تواند مشکلات زیر را به دنبال داشته و کودک مبتلا را تا بزرگسالی با عوارض آن درگیر کند.
- عملکرد بسیار ضعیف افت تحصیلی
- عزت نفس بسیار پایین به دلیل دریافت صفت‌ها و برچسب‌های تنبل و خنگ از سوی دیگران
- اختلال در یادگیری
- ناتوانی در دوستیابی و تعاملات اجتماعی
- ناتوانی در کنترل صحیح احساسات خود
- دست زدن به فعالیت‌ها و کارهای آسیب زننده و خطرناک برای خود و دیگران
- گوشه‌گیری و انزوا و متعاقباً احتمال درگیری بالا به افسردگی و اختلال دو قطبی

سن بروز اختلال بیش فعالی کودکان

با توجه به موثر بودن عوامل ارثی و ژنتیکی در اختلال کم توجهی ممکن است علایم در دوران شیرخوارگی نمود پیدا کرده لذا تا دوره نوپایی به ندرت قابل تشخیص باشند. معمولا شیرخواران مبتلا به اختلال بیش فعالی دارای علائمی مانند: پرتحرکی، فعالیت زیاد دست و پا، کم اشتهایی، خواب کم و گریه زیادهستند. این دسته از کودکان با قرارگیری در معرض محرک‌های مانند سر و صدا، تغییرات محیطی، نور و دما بسیار حساس بوده و آشفتگی بالای خود را با عکس العمل‌های بیش از معمول نشان می‌دهند.
معمولاً اوج رده سنی اختلال بیش فعالی در آن نمود پیدا می‌کند تاسن ۳ تا ۴ سالگی است اما به دلیل تشخیص سخت ممکن است تا ورود به پیش دبستانی یا مدرسه از آن مطلع نشد. معمولاً با قرارگیری کودک در فضای کنترل شده کلاس، معلم با توجه به مقایسه توجه کودک، میزان تحرک و تکانشگری آن با هم سن و سالان اطلاعات و علائم مشخصی متوجه می‌شود.

درمان بیش فعالی در کودکان چگونه است؟

مسلماً اختلال بیش فعالی نیز مانند تمامی بیماری‌های جسمی و روحی نیاز به مدیریت و درمان داشته تا علائم آن بهبود پیدا کرده و زندگی روزمره و فعالیت‌های شخص مبتلا به عارضه، روند نرمال و متناسبی پیدا کند. از جمله روش‌های درمانی که در کودکان بیش فعال مورد استفاده قرار می‌گیرد و تا حدود بالایی به کنترل و بهبود علائم کمک می‌کند موارد زیر است.
1.دارو درمانی: دارو درمانی از جمله روش‌های است که بر اساس تجویز داروهای محرک روان برای تقویت سیستم عصبی مرکزی انجام می‌شود. لذا این داروها می‌تواند باعث تمرکز بیشتر، تقویت حافظه و اختلالات رفتاری کودک شود.  از جمله آنها عبارتند از:
آدرال ( Adderall)
دی‌ترانا (Daytrana)
ریتالین (Ritalin)
کنسرتا (Concerta)
فوکالین ( Focalin)
از دیگر داروهای درمان کننده باز جذب سروتونین وغیر محرک روان که به عنوان داروهای ضد افسردگی تاثیر فوق العاده‌ای در کاهش اضطراب و نافرمانی و بی‌قراری در کودکان بیش فعال دارد می‌توان به داروهای زیر اشاره کرد.
اینتونیو ( Intuniv)
کلبری (Qelbree)
استراترا ( Strattera)
2.روان درمانی: از دیگر روش‌های بهبود دهنده اختلال بیش فعالی روان درمانی است که جزو موثرترین روش‌های درمانی در اختلال کم توجهی یا نقص توجه شناخته می‌شود که شامل موارد زیر است.
3. رفتار درمانی: آموزش رفتارهای درست در چارچوب صحیح با روش‌های تشویق، حمایت و پاداش
4. گفتار درمانی: استفاده از روش گفتار درمانی برای برطرف کردن مشکلات گفتاری و زبانی کودک و آموزش بیان درست واژگان و حروف    
5. خانواده درمانی: آموزش رفتارها و برخوردهای و زندگی درست به والدین، برادر یا خواهر کودک بیش فعال
6. آموزش مهارت‌های اجتماعی: آموزش رفتارهای اجتماعی مناسب از جمله دوستیابی، حفظ رابطه و تعامل با هم سن و سالان و ایجاد حس اعتماد به نفس در کودکان و پذیرفته شدن   

جمع‌بندی

اختلال بیش فعالی اختلال رشدی است که تحت تاثیر ژنتیک و ساختار مغز باعث علائم تکانشی، فعالیت‌های بدنی بیش از حد، نقص توجه و عدم تمرکز کودک شده و تا دوران بزرگسالی با او همراه بوده و اختلالات گسترده‌ای در موقعیت‌های تحصیلی، شغلی و اجتماعی او ایجاد می کند. لذا لازم است که والدین عزیز نسبت به الگوهای رفتاری کودکان خود حساس بوده و به محض مشاهده با پزشک متخصص و روانشناسان در ارتباط باشند. تا از سنین پایین روند درمان با کمک روان درمانی و دارودرمانی شروع شود و در نهایت با بهبود نسبی علائم با کنترل این اختلال حاصل شود.