بیش فعالی در کودکان | مهمترین علائم | علت آن و نکات درمانی

شایع‌ ترین علائم کودکان بیش فعال

شناخت علائم بیش فعالی در کودکان تاثیر بسزایی در کنترل و درمان این اختلال و در نهایت آینده تحصیلی و موفقیت کودک دارد. با توجه به اینکه این اختلال مشکلات عدیده‌ ای در روند تحصیل کودک به دنبال دارد، می‌ تواند باعث عدم تمرکز در هنگام یاد گیری و مطالعه و عدم تاب آوری در فضای کنترل شده کلاس شود. کما اینکه در سنین کودکی عدم ارتباط با دیگران، پرخاشگری و دوری از جمع نیز می‌ تواند از جمله عارضه‌ های این اختلال باشد.

از آنجایی که نشانه‌ های بیش فعالی در کودکان با رشد سنی بهبود پیدا نمی‌ کند، لذا می‌ تواند در سنین بزرگسالی منجر به اختلالات خواب، یادگیری، اعتیاد به مواد مخدر، طرد شدن و اخراج از کلاس شود یکی از راهکارهای موجود مشاوره کودک است تا راهکار های مناسبی دریافت شود. لذا از جمله علائمی که می‌ توانید اختلال بیش فعالی در کودکان خود را بشناسید و سریعا نسبت به درمان اقدام کنید عبارتند از؛
- عدم تمرکز درست
- عدم توجه کافی
- تحرک و فعالیت بیش از حد
- ناتوانی در شناخت نیازها و خواسته‌های خود و  دیگران
- عدم توانایی در آهسته بازی کردن
- پرحرفی
- پرخاشگری
- یک جا نشستن برای مدت مشخص
- فعالیت‌ های فیزیکی و بدنی شدید
- قطع مکالمه دیگران
- فراموشی و حواس پرتی
- عدم تمرکز در آرام و بی‌ صدا نشستن
- ناتوانی در ارتباط صحیح با بچه‌ های دیگر
- مشکل در رعایت کردن نوبت
- خود رای و خشن بودن

دلایل بروز بیش فعالی در کودکان

بر اساس تحقیقات کلی دانشمندان، هنوز هیچ علت دقیقی برای بروز اختلال ADHD یافت نشده و بیماری ریشه ژنتیکی و عصبی دارد و باز هم می توان نقش ژنتیک در بروز اختلالات شخصیتی را نیز می توان در بیش فعالی مشاهده کرد. لذا از جمله عوامل موثر در بروز این اختلال کاهش دوپامین است. ترشح این ماده شیمیایی تاثیر بسزایی در برای فعالیت‌ های مغزی داشته و باعث انتقال سیگنال‌ های عصبی و ایجاد پاسخ‌ ها و واکنش‌ های عاطفی موثر می‌ شود. افراد مبتلا به بیش فعالی در مقایسه با افراد دیگر از حجم قشر خاکستری مغز کمتری برخوردار هستند.
 از آنجایی که ماده خاکستری در مغز کنترل بعضی از عملکردها و رفتارهایی مانند گفتار، کنترل عضلات و ماهیچه‌ ها، خود کنترلی و تصمیم‌ گیری را بر عهده دارد لذا کمبود این ماده می‌ تواند باعث بروز این عارضه شود. این اختلال علاوه بر ریشه عصبی منشا ژنتیکی داشته و ۷۵ درصد آن ارثی است. آسیب به سیستم عصبی کودک و وجود نقص در تکامل این سیستم نیز می‌ تواند باعث بروز این مشکل شود. کودکان مبتلا به این عارضه دارای نقایص جزئی در قسمت‌ هایی از مغز هستند که مسئول تمرکز، تنظیم فعالیت‌ های حرکتی و توجه است. از مهم ترین عوامل زمینه ساز این اختلال عبارتند از: 
- آسیب مغزی و سیستم عصبی
- ژنتیک
- زایمان زودرس
- کم وزنی نوزاد هنگام تولد
- ساختار مغز متفاوت
- قرار گرفتن در معرض آلاینده‌ هایی مانند سموم دفع آفات، سرب و نوروتوکسین‌ ها در دوران بارداری
- مصرف الکل و سیگار توسط مادر در دوران بارداری

انواع بیش فعالی

بسیاری از پژوهشگران و متخصصان برای ساده کردن و تسریع روند تشخیص ADHD آن را به سه گروه عمده تقسیم بندی می‌کنند. طیف گسترده‌ ای از واکنش‌ های فردی و رفتارهای افراد مبتلا می‌ تواند از بارزترین نشانه‌ های این عارضه باشد. شدت این بیماری در هر کودک و رده سنی نسبت به شخص دیگر متفاوت است و می‌ تواند شدید یا خفیف باشد. لذا از مهم‌ ترین انواع اختلال بیش فعالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 
اختلال نقص توجه (Predominantly inattentive) : بسیاری از افراد مبتلا به بیش فعالی دارای نقص گسترده‌ ای در تمرکز بوده که شامل اختلال بی‌ توجهی می‌ شوند. افراد مبتلا علاوه بر عدم تمرکز دارای مشکل در اتمام کارها، پیروی از دستورالعمل‌ ها و انجام وظایف هستند. این نوع بیش فعالی اغلب در دختر بچه‌ ها نمود پیدا می‌ کند و به دلیل منزوی بودن و عدم تمایل در ایجاد اخلال در نظم کلاس، بیماری آن ها در زمان مناسب و به درستی تشخیص داده نمی‌ شود. لذا برای تامین سلامت روان و جسم کودکان لازم است که کلیه الگوهای رفتاری و نشانه‌ ها توسط پزشک بررسی شود.
از جمله مهم ترین نشانه‌ های اختلال بی‌ توجهی عبارتند از:
- بی توجهی به جزئیات
- حواس پرتی مداوم و فراموشکاری مستمر
- ناتوانی در تمرکز
- بی‌دقتی
- عدم توانایی در برقراری نظم و انضباط
- ناتوان بودن در برقراری ارتباط چشمی
- عدم توانایی در پیروی از دستورالعمل‌ ها و قوانین

بیش فعالی – تکانشی (Predominantly hyperactive-impulsive) :افراد مبتلا به بیش فعالی تکانشی دارای الگوهای رفتاری مانند بی‌ قراری، ناتوانی در انتظار و دریافت نوبت، قطع مکرر صحبت دیگران، تکان دادن مکرر دست یا پا هستند. این افراد در کنار نشانه‌ های ذکر شده در زمینه تمرکز نیز دچار اختلال هستند.
از جمله بارزترین نشانه‌های بیش فعالی از نوع تکانشی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 
- بی‌ قراری مکرر و مداوم
- پرحرفی بیش از حد
- ناتوان بودن در رعایت نوبت
- بروز دادن رفتارهای تکانشی
- فعالیت فیزیکی و بدنی بیش از حد، نامتعارف و غیر معمول
- عدم توانایی در حفظ آرامش
- قطع مکالمات دیگران به صورت پرتکرار
- بیش فعالی ترکیبی (Combined hyperactive-impulsive and inattentive) : نوع سوم از این اختلال رشدی - رفتاری، بیش فعالی ترکیبی است که غالباً شایع بوده و به طور همزمان علائم نقص توجه و بیش فعالی تکانشی را دارد.
از جمله علائم و نشانه‌های رفتاری این اختلال عبارتند از:
- حواس پرتی
- فعالیت فیزیکی بیش از اندازه
- داشتن انرژی مخرب و مهار نشدنی
- عدم تمرکز
- رفتارهای تکانشی پرخاشگری
- حرکت بیش از اندازه دست و پا

عدم درمان بیش فعالی در کودکان موجب چه مشکلاتی میشود؟

بسیاری از والدین، بیش فعالی، حواس پرتی یا کم توجهی و عدم تمرکز کافی کودکان را در سنین پایین مربوط به بازیگوشی دوران کودکی دانسته لذا به آن توجه چندانی نشان نمی‌ دهند. اما یافته‌ های پزشکی نشان داده هرچه در تشخیص به موقع نقص توجه و بیش فعالی موفق‌ تر عمل کرده و روند درمان را سریعتر شروع کنید، کودک در سنین بزرگسالی کمتر با عوارض ناشی از این بیش فعالی روبرو خواهد بود.
 لذا باید الگوهای رفتاری کودکان در سنین پایین مورد توجه و دقت بیشتر واقع شده تا با دست کم داشتن ۵ نشانه از موارد ذکر شده سریعا با متخصص برای تشخیص دقیق ارتباط برقرار کرد. لذا عدم درمان به موقع اختلال بی‌ توجهی و بیش فعالی می‌ تواند مشکلات زیر را به دنبال داشته و کودک مبتلا را تا بزرگسالی با عوارض آن درگیر کند: 
- عملکرد بسیار ضعیف افت تحصیلی
- عزت نفس بسیار پایین به دلیل دریافت صفت‌ها و برچسب‌های تنبل و خنگ از سوی دیگران
- اختلال در یادگیری
- ناتوانی در دوستیابی و تعاملات اجتماعی
- ناتوانی در کنترل صحیح احساسات خود
- دست زدن به فعالیت‌ ها و کارهای آسیب زننده و خطرناک برای خود و دیگران
- گوشه‌ گیری و انزوا و متعاقباً احتمال درگیری بالا به افسردگی و اختلال دو قطبی

سن بروز اختلال بیش فعالی کودکان

با توجه به نقش عوامل ارثی و ژنتیکی در بروز اختلال کم‌ توجهی-بیش‌فعالی (ADHD)، علائم این اختلال ممکن است از دوران شیرخوارگی ظاهر شوند؛ با این حال، تا دوره نوپایی به‌ ندرت قابل تشخیص دقیق هستند. معمولاً شیرخواران مبتلا به این اختلال علائمی مانند پرتحرکی، فعالیت زیاد اندام‌ ها، بی‌ قراری، کم‌ اشتهایی، خواب ناکافی و گریه‌ های مکرر را نشان می‌ دهند. این کودکان نسبت به محرک‌ هایی مانند سر و صدا، تغییرات دما، نور یا محیط، واکنش‌ های شدیدتری نسبت به همسالان خود نشان می‌ دهند و به‌ سرعت دچار آشفتگی می‌ شوند.
اوج بروز علائم ADHD معمولاً در سنین ۳ تا ۴ سالگی است؛ اما به‌ دلیل دشواری در تشخیص دقیق، اغلب والدین تا زمان ورود کودک به پیش‌ دبستانی یا مدرسه از وجود این اختلال بی‌ اطلاع می‌ مانند. در محیط آموزشی، معلم با مقایسه میزان توجه، تحرک و رفتارهای تکانشی کودک با دیگر همکلاسی‌ ها، می‌ تواند سرنخ‌ هایی از وجود این اختلال را شناسایی نماید. 

درمان بیش فعالی در کودکان چگونه است؟

مسلماً اختلال بیش فعالی نیز مانند تمامی بیماری‌ های جسمی و روحی نیاز به مدیریت و درمان داشته تا علائم آن بهبود پیدا کرده و زندگی روزمره و فعالیت‌های شخص مبتلا به عارضه، روند نرمال و متناسبی پیدا کند. از جمله روش‌ های درمانی که در کودکان بیش فعال مورد استفاده قرار می‌ گیرد و تا حد بالایی به کنترل و بهبود علائم کمک می‌ کند، می توان به موارد زیر اشاره کرد: 

-دارو درمانی: دارو درمانی از جمله روش‌ های است که بر اساس تجویز داروهای محرک روان برای تقویت سیستم عصبی مرکزی انجام می‌شود و با پیشرفت تکنولوژی، این امکان هم فراهم شده است که خدمات از راه دور و دارو درمانی نیز برای افرادی که دور هستند انجام شود. لذا این داروها می‌تواند باعث تمرکز بیشتر، تقویت حافظه و اختلالات رفتاری کودک شود.  از جمله آنها عبارتند از:
آدرال ( Adderall)
دی‌ترانا (Daytrana)
ریتالین (Ritalin)
کنسرتا (Concerta)
فوکالین ( Focalin)
از دیگر داروهای درمان کننده باز جذب سروتونین وغیر محرک روان که به عنوان داروهای ضد افسردگی تاثیر فوق العاده‌ای در کاهش اضطراب و نافرمانی و بی‌قراری در کودکان بیش فعال دارد می‌توان به داروهای زیر اشاره کرد.
اینتونیو ( Intuniv)
کلبری (Qelbree)
استراترا ( Strattera)
-روان درمانی: از دیگر روش‌ های بهبود دهنده اختلال بیش فعالی روان درمانی است که جزو موثرترین روش‌های درمانی در اختلال کم توجهی یا نقص توجه شناخته می‌شود که شامل موارد زیر است.
- رفتار درمانی: آموزش رفتارهای درست در چارچوب صحیح با روش‌های تشویق، حمایت و پاداش
- گفتار درمانی: استفاده از روش گفتار درمانی برای برطرف کردن مشکلات گفتاری و زبانی کودک و آموزش بیان درست واژگان و حروف    
- خانواده درمانی: آموزش رفتارها و برخوردهای و زندگی درست به والدین، برادر یا خواهر کودک بیش فعال
- آموزش مهارت‌های اجتماعی: آموزش رفتارهای اجتماعی مناسب از جمله دوستیابی، حفظ رابطه و تعامل با هم سن و سالان و ایجاد حس اعتماد به نفس در کودکان و پذیرفته شدن.  

جمع‌بندی

اختلال بیش فعالی اختلال رشدی است که تحت تاثیر ژنتیک و ساختار مغز باعث علائم تکانشی، فعالیت‌های بدنی بیش از حد، نقص توجه و عدم تمرکز کودک شده و تا دوران بزرگسالی با او همراه بوده و اختلالات گسترده‌ای در موقعیت‌های تحصیلی، شغلی و اجتماعی او ایجاد می کند. لذا لازم است که والدین عزیز نسبت به الگوهای رفتاری کودکان خود حساس بوده و به محض مشاهده با پزشک متخصص و روانشناسان در ارتباط باشند. تا از سنین پایین روند درمان با کمک روان درمانی و دارودرمانی شروع شود و در نهایت با بهبود نسبی علائم با کنترل این اختلال حاصل شود.