اختلال سایکوتیک چیست؟
اختلال سایکوتیک یا سایکوزمن جمله بیماری‌های روانی از طیف افسردگی شدید هستند که فرد مبتلا به دلیل از دست دادن توانایی و قدرت تشخیص واقعیت از خیال، دچار هذیان و توهم شدید می‌شود. معمولاً بیماری‌های روانی باعث ایجاد ناتوانی فرد در زمینه‌های مختلف و تاثیر منفی بر تفکر و رفتار او می‌شوند. توهم بیماران سایکوتیک از جمله باورهای غلطی است که پایه واقعی نداشته و به صورت‌های لمسی، دیداری، شنیداری و پویایی بروز می‌کند. هذیانی که افراد سایکوتیک به آن مبتلا می‌شوند از دستهافکار غلطی هستند که هیچ نوع تطابقی با واقعیت نداشته و علی رغم شواهد مسلم علیه این افکار غلط، همچنان بر آن پافشاری داشته و آن را حفظ می‌کنند.
پسیکوز یا سایکوسیس می‌تواند به دلیل فاکتورهایی مانند: ژنتیک، نوع تعاملات فرد با دیگران، محیط زندگی، استرس و اضطراب شدید ایجاد شود. لذا در گذشته درک درستی از اختلالات ذهنی و روانی وجود نداشته و به دلیل مرتبط دانستن این اختلالات با نیروهای متافیزیکی و شیاطین به شکل بدوی و وحشیانه با بیماران رفتار می‌شد. اما امروز این اختلالات دارای نشانه‌ها و علائم مشهودی هستند که با کمک روش‌های دارودرمانی و روان درمانی می‌توان تا حدودی بهبود نسبی برای این اختلال ایجاد کرد.
افراد مبتلا به روان پریشی یا سایکوتیک اختلالاتی همچون اسکیزوفرنی، افسردگی حاد، توهم و هذیان را با شدت‌ها و تنوع‌های مختلف تجربه می‌کنند. لذا از جمله مهمترین نشانه‌های درگیری فرد به اختلال روان پریشی وجود علائم افسردگی( تفکر خودکشی و پوچی، احساس بی‌ارزشی و گناه )یا ویژگی‌های روان پریشی (هذیان، توهم، عدم پاسخ به داروهای ضد افسردگی، عقب ماندگی روانی حرکتی و ....)است. با توجه به اینکه افراد سایکو در چرخه معیوب تفکرات و ادراک غلط گرفتار می‌شوند، علیرغم عدم همخوانی افکار با واقعیت،توهمات شنیداری و دیداری غلط را در ذهن خود حفظ و پرورش می‌دهند.
نشانه‌های اختلالات سایکوتیک
با در نظر گرفتن اینکه اختلالات سایکوتیک می‌تواند نشأت گرفته از افسردگی شدید و حاد به همراه روان پریشی باشد، لذا علائم هر کدام از این اختلالات که در نهایت منجر به اختلالات سایکوز می‌شود در افراد مختلف یکسان نبوده و مبحث زمان می‌تواند باعث تغییرات این علایم به صورت چشمگیر شود. ممکن است بعضی از افراد با داشتن نشانه‌های افسردگی جدا از مقوله اختلال سایکوتیک باشند که باید برای تشخیص صحیح و اقدام درست جهت درمان به کلینیک‌های اعصاب و روان مراجعه کنند. افراد مبتلا به افسردگی روان پریشانه یا سایکوتیک علائم سایکوز و افسردگی اساسی را همزمان تجربه می‌کنند که عبارتند از:
علایم افسردگی حاد:
- غم یا ناامیدی مداوم
- احساس خشم
- تحریک پذیری بالا
- بی‌ارزش بودن زندگی
- احساس پوچی
- خلق و خوی پایین
- افکار خودکشی
- عدم علاقه به فعالیت‌های سابق
- ناتوانی در بیان احساسات خود
- عدم تعادل خلقی
- بی‌توجهی به بهداشت فردی
- تغییرات چشمگیر و ناگهانی در وزن و اشتها
- خستگی طولانی مدت و انرژی نداشتن
- تغییرات حرکتی مانند: کند شدن
- افزایش بی‌قراری
- اختلال در تمرکز و تصمیم گیری
- تنفر از خود
- اختلال خواب: پرخوابی یا کم خوابی
- افکار گیج کننده
علائم روان پریشی
- هذیان و باور داشتن چیزهای خلاف واقعیت
- اختلال روانی حرکتی، کند شدن افکار، احساسات و حرکات
- عدم خودآگاهی از علائم خود
- توهم دیداری، شنیداری،بویایی و لمسی
- حالت گیجی و بی‌حوصلگی در حرکت، صحبت یا پاسخ به محیط اطراف
- توهم ابتلا به یک بیماری جسمی علی رغم منفی بودن آزمایش‌های متعدد
- پافشاری به داشتن قدرت‌های خاص و منحصر به فرد
- اعتقاد به اینکه شخصیتی تاریخی یا فرد مشهوری است.
- توهم شنیدن صداهایی که دیگران آنها را مورد انتقاد یا تمسخر قرار می‌دهند
- دیدن حیوانات ترسناک یا تهدید کنند که آنها را تعقیب می‌کند
- سوءظن و پارانویای شدید و غیر افراطی به افراد دیگر
- توهم تهدید یا توطئه برای آسیب به آنها از سوی دیگران
- اختلال در برقراری روابط شخصی و اجتماعی
دلایل بروز افسردگی روان پریشانه یا سایکوتیک
با توجه به تحقیقات و مطالعات علمی گسترده از سوی محققان و پزشکان، هنوز علت دقیق برای بیماری سایکوتیک شناسایی و محرز نشده است. لذا در جامعه آماری افراد مبتلا به این اختلال دلایل احتمالی ترکیبی مانند:عوامل محیطی، فاکتور ژنتیک و سیستم مغزی نقش و حضور پررنگ‌تری دارند. همانطور که در صورت مبتلا بودن یکی از والدین، برادر یا خواهر به افسردگی، احتمال افسردگی در اعضای دیگر نیز بالا می‌رود لذا سوابق خانوادگی و ژنتیک نیز در اختلالات سایکوتیک دخیل هستند. از مهمترین مولفه‌ها و معیارهای دخیل در احتمال ابتلا به این اختلال موارد زیر هستند.
عوامل ژنتیک
وجود تاریخچه و پیشینه خانوادگی اختلالات سایکوتیک مثل بیماری اسکیزوفرنیا می‌تواند دلیل موجهی برای بروز این اختلال در اعضای دیگر خانواده باشد. لذا مسئله ژنتیک و وراثت باعث انتقال این صفات به افراد دیگر شده و در کنار دیگر عوامل تشدید کننده موجب ابتلا به این بیماری می‌شود.
اختلالات شیمیایی مغز
فعال بودن بیش از حد بخش آمیگدال مغز و عدم توانایی در کنترل استرس، همچنین تغییرات گسترده در سیستم عصبی و نوروترانسمیترها می‌تواند در بروز این اختلالاتموثر باشد. بالا بودن سطح کورتیزول می‌تواند تعادل بین دوپامین و سروتونین را به هم زده و باعث تغییرات سیستم عصبی شود.
محیط و فشارهای روانی
می‌دانیم که استرس بیش از حد و ناتوانی فرد در کنترل آن در مسائل روانی، مالی و اجتماعی باعث وارد شدن تنش و فشار روانی بالا به مغز و روان افراد شده که به طور غیر مستقیم در بروز اختلالات سایکوتیک اثرگذار هستند.
مصرف مواد مخدر و الکل
مصرف مواد مخدر و الکل به دلیل عواقبی مانند از خود بیخود شدن و عدم خودآگاهی از شرایط موجود، می‌تواند باعث رفتارها، حرکات و گفتار نامتناسب با موقعیت شود. لذا در دراز مدت بر سیستم مغز خصوصاً قسمت تصمیم گیری، کنترل احساسات و حرکات اثر گذاشته و با تضعیف و زوال این عملکرد باعث اختلالاتی مانند توهم و هذیان می‌شود.
افزایش استرس و اضطراب
استرس و اضطراب نقش پررنگی بر سیستم مغزی داشته و در نهایت علاوه بر اختلال عملکرد می‌تواند به دلیل انزوا، باعث افسردگی و دوری افراد از طیف وسیع از روابط شود، لذا به شکل مستقیم و غیر مستقیم می‌تواند در بروز اختلالات سایکو موثر باشد.
بیماری‌های فیزیکی
افرادی که دارای بیماری‌های فیزیکی مانند اختلالات مغزی، سرطان، بیماری‌های التهابی، آلزایمر یا پارکینسون هستند به دلیل از دست دادن بخش وسیع از نورون‌ها و سلولهای مغزی و تضعیف سیستم مرکزی عصبی بیشتر در معرض این اختلال قرار دارند.
عوامل محیطی
تعامل پیچیده‌ای بین شرایط محیطی نامساعد مانند شرایط اجتماعی اقتصادی، تغذیه نامناسب، آلودگی هوا با سطح اضطراب و استرس داشته و می‌تواند به شکل مستقیم و غیر مستقیم سلامت روان افراد را درگیر کند. کودکانی که دارای تجربیات آسیب زا و استرس‌‌آور در گذشته بودند یا یک رویداد منفی مانند مرگ عزیز، تصادف، فاجعه مهم، زندگی با بیماری مزمن، مشکلات مالی مداوم، عدم تعامل با دوستان و خانواده، داشتن سابقه خانوادگی بیماری روانی و عدم وجود تکیه‌گاه را تجربه کرده‌اند در معرض اختلال اسکیزوفرنی سایکو و دو قطبی هستند.
انواع اختلالات سایکوتیک
با توجه به اینکه اختلال سایکوتیک طیف وسیع از اختلالات مانند افسردگی شدید، اسکیزوفرنی، توهم هذیان و ... را در بر می‌گیرد، لذا دارای انواع مختلفی است که علی رغم شباهت‌های علائمی زیاد، دارای تمایزاتی نیز با یکدیگر هستند.
اسکیزوفرنی:در اختلال اسکیزوفرنی افراد دچار تغییر رفتار شده و تصاویر خیالی و توهماتی را می‌بینند و تجربه می‌کنند که دیگران قادر به دیدن آن نیستند. این افراد علائم را تا ۶ ماه تجربه می‌کنند.
اسکیزوفرنی فرم:اسکیزوفرنی فرم شباهت زیادی به اسکیزوفرنی داشته لذا دارای یک تفاوت فاحشی هست که در این اختلال معمولاً علائم ناگهانی بروز پیدا کرده و مدت زمان ماندگاری نشانه ها از ۱ تا ۶ ماه طول می‌کشد.
اختلال اسکیزوافکتیو:این بیماری به طور مشترک علائم بیماری خلقی مانند اختلال دو قطبی و افسردگی و هم علائم اسکیزوفرنی را با هم دارد.
اختلال هذیانی:اختلال هذیانی از دیگر اختلالات سایکوتیک است که می‌تواند ناشی از عوارض یک بیماری پزشکی، اثرات فیزیولوژیک یک دارو یا مواد خاص باشد، که تجربه یک یا چند نوع هذیان معمولاً در افراد مسن از جمله نشانه‌های بارز این اختلال است. این هذیان‌ها شامل: هذیان شهوانی، اسیب زدن، تحت تعقیب بودن، توطئه علیه او، خود بزرگ بینی و حسادت است.
اختلال سایکوتیک گذرا:این اختلال معمولاً افرادی را درگیر می‌کند که در دهه چهارم زندگی خود قرار دارند و پس از یک رویداد منفی مانند مرگ نزدیکان، اتفاقات پرتنش، فشار روانی زیاد و دوره‌های پر استرس دچار سایکو گذرا می‌شوند که به صورت ناگهانی شروع می‌شود. لذا از جمله علائم این اختلال رفتار و گفتار بی‌نظم،توهم لازم و هذیان است.
اختلال سایکوتیک مشترک:اختلال سایکوتیک مشترک از جمله اختلالات کمتر گزارش شده است که در آن یک یا چند نفر به شکل مشترک این بیماری را تجربه می‌کنند. لذا فرد اول دارای بیماری عمده و اختلالاتی است که دچار توهم می‌شود و افراد ثانویه که تلقین پذیر و وابسته هستند بابا تلقین و عدم توجه به علائم اولیه فرد تنها با تصدیق توهم آن را می‌پذیرند.
سایکوز پس از زایمان، پارافرنی: در اختلال سایکوز پس از زایمان کادر با داشتن علایمی مانند توهم دچار این بیماری می‌شود که در صورت حمایت و مراقبت پزشکی تا ۴ ماه قابل درمان است. اختلالات پارافرنی نیز مشابه اسکیزوفرنی بوده لذا تفاوت آن این است که این نوع اختلال فقط بین کهنسالان بروز می‌کند.
روش‌های درمانی اختلال سایکوتیک
افرادی که درگیر اختلال سایکوتیک می‌شوند به دلیل عدم خودآگاهی، طرز افکار عجیب و اعمال نامناسب خود را باور داشته و با عمل بر اساس این افکار غلط، آنها را حفظ می‌کند. لذا به دلیل فقدان بینش شروع درمان این افراد، باید با اقدام از سوی خانواده و نزدیکان انجام شود تا با کمک روش‌های درمانی زیر بهبود علائم و بیماری اتفاق افتاده و فرد به روال قبل و زندگی روزمره خود بازگردد.
دارودرمانی
با توجه به اینکه این بیماری ریشه در سلامت روان افراد داشته و رابطه مستقیمی با سیستم عصبی و مغز دارد لذا روانشناسان و پزشکان متخصص روش دارو درمانی مانند داروهای ترکیبی از ضد روان پریشی و ضد افسردگی را تجویز و شروع می‌کنند. این داروها باعث تعادل انتقال دهنده‌های عصبی در مغز می‌شوند. لذا اثربخشی این داروها به چندین هفته زمان نیازمند است که از مهمترین آنها عبارتند از:
- مهار کننده بازجذب سروتونینSSRI
- داروهای ضد روان پریشی مانند: اولانزاپین (Zyprexa)
- کوتیاپین (Seroquel)
- ریسپریدون (ریسپردال)
درمان با الکتروشوک (ECT)
در صورت داشتن افسردگی شدید و علائم حاد و عدم پاسخ فرد به تراپی و دارودرمانی، درمان با الکتروشوک آغاز می‌شود. این درمان با کمک بیهوشی در بیمارستان قابل اجرا است. الکتروشوک از جمله درمان‌های است که با کمک ولتاژ کنترل شده جریان الکتریکی و ایجاد تشنج خفیف، مغز را تحریک کرده و تاثیر مثبتی بر سطوح انتقال دهنده‌های عصبی در مغز ایجاد می‌کند. لذا از جمله موثرترین و ایمن‌ترین روش‌های درمانی است که با عوارضی مانند: سردرد، حالت تهوع، از دست دادن حافظه کوتاه مدت همراه خواهد بود.
روان درمانی
روان درمانی از جمله رویکردهای حمایتی مفید است که در بهبود علائم روان پریشی به تنهایی موثر نبوده لذا با روش‌های ترکیبی مانند دارودرمانی تاثیرات آن چشمگیر خواهد بود. اما در روش روان درمانی درمانگران سعی می‌کنند با ایجاد فضای امن باعث شوندافراد تجربیات تلخ و ناراحت کننده و احساسات منفی خود را به اشتراک گذاشته و پس از تخلیه روانی در مواجهه با هذیان و توهمات خود راهبردهایی را آموزش ببینند. لذا از جمله رویکردهای روان درمانی که برای بهبود افسردگی سایکوتیک به بیماران آموزش داده می‌شود؛ درمان افسردگی و روان پریشی مبتنی بر پذیرش، رفتار درمانی شناختی، درمان مبتنی بر تعهد و فعال‌سازی رفتاری است.
سخن پایانی
همانطور که در این وب مطالعه کردید اختلالات سایکوتیک می‌توانند با درگیر کردن روان و ذهن افراد و ایجاد توهم و هذیان جنبه‌های مختلف زندگی افراد را تحت تاثیر قرار داده و مشکلات عدیده‌ای ایجاد کند. این اختلالات همراه با علائم افسردگی و روان پریشی است که احتمالا نشئت گرفته از عوامل محیطی، فعل و انفعالات مغزی، وراثت و ژنتیک، تجربه‌های تلخ گذشته و تنش‌های روانی افراطی و طولانی مدت می‌باشد. اما با توجه به متنوع بودن اختلالات سایکوسیس بسیاری از آنها با مراقبت‌های و دارودرمانی قابل بهبود است، لذا تنها افرادی نیاز به مراقبت‌های دوره‌ای و بستری شدن در کلینیک‌های روانپزشکی دارند که به تراپی و درمان پاسخ نداده و معمولاً در معرض آسیب به خود و دیگران بدلیل عدم خوداگاهی هستند.