اضطراب فراگیر چیست؟
اضطراب فراگیر نوعی اختلال است که به صورت نگرانی و اضطراب مفرط، بیش از اندازه و نامتناسب با موقعیت و فعالیت های روزمره اتفاق می افتد. از جمله علائم اصلی اضطراب فراگیر می توان به وحشت، استرس و اضطراب بیش از حد بدون علت خاص اشاره کرد. همه ما با اندیشیدن به فعالیت های روزمره اضطراب طبیعی را تجربه می کنیم اما افراد مبتلا به اختلال اضطرابی به طور نامتعارف و غیر واقعی دچار اضطراب اغراق آمیزی می شوند که هیچگونه توانایی برای کنترل این اضطراب ندارند, اگر این نوع اضطراب به درستی مدریت نشود حتی می تواند باعث اضطراب اجتماعی نیز شود. با غلبه اضطراب بر تفکر فرد عملاً عملکرد روزانه او در مورد فعالیت های اجتماعی، تحصیل، کار، خانواده، سلامتی به طور چشمگیری دچار مشکل می شود.
اختلال اضطراب فراگیر در مقایسه با حمله عصبی پانیک می تواند برای ماه ها در فرد باقی مانده و سیر مزمن تری داشته باشد. این افراد مکرراً در مورد مسائلی مانند کارهای روزمره، پول، شغل، سلامتی نگران بوده و منتظر فاجعه بزرگ هستند و زندگی روزمره خود را با وحشت دائمی سپری می کنند. این افراد در برهه های مختلف زندگی به دلیل حس ناامنی، استرس و فشار روانی بالا و عدم فرصت مناسب برای هضم و تحلیل آن دچار این اختلال می گردند.
افراد درگیر با این اختلال به دلیل سطح استرس فراوان درباره شرایط روزانه و وقایع به طور افراطی و غیرقابل کنترلی مضطرب هستند و هر آن خود را در معرض اتفاق ناگواری میبینند. کما اینکه بسیاری از متخصصان در واکاوی این احساسات متوجه شدند که افراد مبتلا، برای این حجم از نگرانی و وحشت هیچ دلیل خاصی نمی توانند بیان کنند.
علائم اضطراب فراگیر
همه افراد در طول روز برای انجام فعالیت های روزمره دچار سطح معینی از استرس و اضطراب می شوند که برای عملکرد بدن طبیعی و ضروری است. اما خارج شدن این میزان استرس و نگرانی از حد نرمال می تواند منجر به اختلالات اضطراب و روحی روانی شود و برای کنترل بهتر می توان از روان درمانی نیز استفاده کرد. لذا به دلیل عدم توانایی فرد در کنترل این میزان اضطراب، فعالیت های اجتماعی و روند کارهای روزمره او با اختلال روبرو خواهد شد.
بیماری اضطراب فراگیر معمولاً در کودکان و یا نوجوانان ایجاد شده و لذا درصد کمی از بزرگسالان نیز در برهه‌ای از زندگی می‌توانند مبتلا به این اختلال شوند. این حجم از نگرانی و اضطراب غیر قابل کنترل ریشه در احساسات منفی، اتفاقات ناگوار در گذشته داشته دارد. از جمله مهم‌ترین و رایج‌ترین علائم اضطراب منتشر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
اختلال خواب و پایین آمدن کیفیت آن
- انقباض عضلات
- تحریک پذیری و خشم
- سردرد
- لرزش در اندام‌های بدن
- تعریق بیش از حد
- اختلال در تنفس
- حالت تهوع
- نگرانی دائمی و بیش از حد
- وحشت زدگی
- گرگرفتگی
- احساس سبکی سر
- دید و تفکر غیر واقعی در مواجهه با مشکلات
- فکر کردن افراطی به برنامه‌ها و راه حل به برای بدترین و ناگوارترین اتفاقات ممکن
- عدم کنترل در مواجهه با اتفاقات غیر قابل پیش‌بینی
- مشکل در تصمیم گیری و اضطراب و ترس از تصمیم نادرست
- گرفتگی در گلو
- عدم تمرکز
- عدم احساس آرامش
- مبهوت و خیره شدن به یک جا
- خستگی
- تکرر ادرار
دلایل بروز اختلال اضطراب فراگیر
بدیهی است که در بروز هر نوع بیماری یا اختلال روانی، عوامل زمینه ساز نقش مهمی ایفا می کنند. در مورد اختلال اضطراب فراگیر (GAD)، سطح بالای استرس و ترس های شدید و گاهی بی دلیل در افراد مبتلا، معمولاً ریشه در این عوامل پنهان دارند. این فشارهای درونی می توانند روند اختلال را طولانی مدت کرده و حتی تا میانسالی نیز همراه فرد باقی بمانند. برخی از مهم ترین دلایل بروز اختلال اضطراب فراگیر عبارتند از:
- ژنتیک: بر اساس نتایج برخی تحقیقات، سابقه خانوادگی و نقش ژنتیک در بروز اختلالات شخصیتی می تواند بسیار پر اهمیت باشد. به بیان ساده تر یعنی با انتقال اضطراب از والدین به فرزندان و به ارث بردن این ژن افراد در برابر ابتلا به این اختلال و عدم کنترل سطح ترس و نگرانی بی مورد و بی دلیل خود مستعد هستند. البته به طور دقیق تاکنون هیچگونه ژن اضطراب زایی شناسایی نشده و لذا دلایل دیگر از جمله یادگیری محیطی و سبک زندگی نیز می تواند باعث انتقال اضطراب به افراد شود.
- ساختار مغز: از جمله قسمت ها و ساختار مغز می توان به سیستم لمبیک اشاره کرد که وظیفه آن تنظیم واکنش های عاطفی است. آمیگدال موجود در سیستم عصبی لمبیک از جمله بخش‌های مسئول در تنظیم ترس خودکار و میزان ترکیب آن با هیجانات و حافظه است. این مهره کلیدی احساس ترس و تشخیص ترس را به عهده دارد. لذا آمیگدال در مواجهه با پردازش هیجانات منفی دچار افزایش فعالیت می شود و این افزایش فعالیت، باعث تفسیر نادرست افراد از اتفاقات و رفتارهای مختلف شده و در بسیاری از مواقع، افراد تعامل های اجتماعی و اتفاقات روزمره را توهین آمیز و تهدید کننده می پندارند که در واقع این گونه نیست.
- عوامل محیطی: در کنار عوامل بیولوژیکی و ژنتیکی عوامل محیطی و روانشناختی از جمله اصلی ترین عوامل موثر در ایجاد اختلال اضطراب عمومی هستند. بر اساس تحقیقات حوزه سلامت روان بیشتر افراد بر اثر تجربه آسیب های روحی در دوران خردسالی برای ابتلا به این اختلال مستعد هستند. آسیب های روحی می تواند در پی تجارب منفی مانند آزار جسمی و روحی، مرگ یکی از عزیزان، بی توجهی و طرد شدن از سوی والدین، طلاق و انزوا باشد.
به بیان دیگر چنانچه شخصی در دوره کودکی شرایط سخت و فشار و تنش روانی بالایی را تجربه می‌کند دچار عدم اطمینان به دنیا، عدم اعتماد به افراد، ترس و تحقیر شده و در دوران بزرگسالی در مواجهه با موقعیت های مختلف اجتماعی دچار نگرانی و اضطراب نامتعارف می شود.
روش های درمانی اختلال اضطراب فراگیر
با توجه به اینکه اختلال اضطراب فراگیر نشات گرفته از عواطف منفی، استرس و ترس فراوان است لذا اصلی ترین روش درمانی که در مرحله اول به کار می رود، درمان روانشناختی و رفتاری است. در کنار آن استفاده از دارو درمانی و روش های ترکیبی می تواند بسیار در بهبود علائم و شدت بیماری موثر باشد. این روش ها عبارتند از:
درمان شناختی رفتاری: این روش درمانی به افراد مبتلا به اضطراب فراگیر کمک می کند تا بتوانند علائم جسمانی اضطراب و افکار اضطراب زا خود را کنترل کرده و با شناخت این حالات در مواجهه با موقعیت های استرس آور دچار وحشت افراطی نشوند. در این روش درمانی به افراد کمک می شود نسبت به نگرانی های خود نگاه واقع بینانه داشته و با اجتناب از تفسیر غلط وقایع، افکار نادرست خود را محدود کنند و گفتار درمانی و کار درمانی نیز می تواند کمک شایانی به این افراد کند. همچنین از تکنیک های تنفس عمیق، هیپنوتیزم و آرامش بخشی نیز در کنار آن استفاده می شود.
دارودرمانی: در روش دارو درمانی، موارد زیر با توجه به درصد کارایی مورد استفاده قرار می گیرد:
- مهارکننده های باز جذب سروتونین و نورآدرنالین (SSRIs): داروهایی مانند اسسیتالوپرام، پاروکستین، زلفت و لوسترال در این دسته قرار دارند و برای کاهش علائم اضطراب تجویز می شوند.
- مهارکننده‌های بازجذب نوراپی نفرین و سروتونین (SNRIs): شامل داروهایی مانند دولوکستین و ونلافاکسین می باشند، این داروهای ضدافسردگی باید به صورت منظم و به مدت دو تا هشت هفته مصرف شوند تا تأثیر درمانی آن ها مشخص شود.
- پرگابالین: در صورتی که هیچ کدام از مهارکننده های بازجذب مؤثر نباشند، پرگابالین با کارایی متوسط تجویز می شود. این دارو در درمان اضطراب، درد و تشنج مؤثر است. البته به دلیل احتمال اعتیاد آوری در مصرف طولانی مدت، دوز آن باید دقیقاً طبق دستور پزشک تنظیم شود.
- بنزودیازپین ها: این داروها آرام بخش هایی مؤثر برای مقابله با اضطراب هستند. اگرچه مصرف طولانی مدت آن ها اعتیادآور است، اما می توانند با ایجاد احساس آرامش و مثبت، میزان استرس و ترس را تا حد زیادی کاهش دهند.
روان درمانی و دارودرمانی: اختلال اضطراب فراگیر به دلیل تاثیراتی مانند تفسیر نادرست و عدم توانایی فرد در کنترل استرس می تواند باعث گوشه گیری، انزوا و در نهایت افسردگی شود. لذا استفاده از روش ترکیبی دارو درمانی و روان درمانی می تواند اثربخشی این پروسه را مضاعف کند. اقدامات حمایتی و روانشناختی برای مقابله با افکار غلط و اضطراب افراطی و مدیریت میزان استرس و ترس در کنار مصرف داروهای ضد افسردگی و مهار کننده بازجذب سراتونین می‌تواند تاثیرات فوق العاده‌ای در روند بهبود این اختلال داشته باشد.
چگونه می توان از اضطراب منتشر پیشگیری کرد؟
مسلماً سبک زندگی و رفتارهای محیطی تاثیر بسزایی در میزان استرس و اضطراب افراد دارد لذا به کار بردن روش‌های زیر می‌تواند احتمال وقوع این اختلال منتشر را کاهش داده و از بروز آن پیشگیری کند.
- کاهش یا عدم استفاده از محصولات کافئین دار مانند: شکلات، قهوه، چای
- داشتن رژیم غذایی سالم و مغذی برای بهبود عملکرد مغز و سیستم عصبی مرکزی
- داشتن فعالیت و ورزش روزانه برای کاهش استرس و تخلیه انرژی منفی
- استفاده از حمایت های مشاوره ای یا مراجعه به روان درمانگر پس از تجربه های سخت و حوادث ناگوار
- استفاده از مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق به عنوان تکنیک‌های مدیریت استرس
- داشتن خواب منظم و کافی
- داشتن تعاملات اجتماعی و دوری از انزوا
- پیوستن به گروه های ورزشی، پیاده روی و دوستانه
- داوطلب شدن در انجمن ها و گروه های خیریه
جمع بندی
اختلال اضطراب فراگیر می تواند تمامی فعالیت های روزمره، روابط اجتماعی و شغلی افراد را به دلیل استرس مداوم و بدون دلیل و عدم توانایی در کنترل این اضطراب افراطی دچار اختلال کند. لذا اقدام به درمان سریع با کمک درمانگر و روانشناس بالینی برای پیشگیری از تشدید این اختلال مزمن، می تواند باعث کاهش اضطراب و استرس و بهبود سریع تر آن شده و در نهایت موجب عملکرد بهتر و موفق فرد در مواجه با موقعیت های تنش زا و فعالیت های روزمره شود.