تروما روحی، علائم و دلایل آن و روش های درمان تروما روحی
تروما روحی (ضربه روانی) از جمله اختلالات روانشناختی و نتیجه رویدادهای ناگهانی آسیب‌زا، بسیار ناراحت کننده و پر استرسی است که باعث عدم امنیت در فرد و احساس خطر و درماندگی وحشتناک می‌شود. به دنبال سطح ناراحتی و اضطراب فراوانی که پس از اتفاق پیش آمده ذهن فرد را درگیر کرده و حس امنیت را از او سلب می‌کند، فرد برای مدت‌های طویلی دچار بی ا‌عتمادی، دلسردی و احساس خطر همیشگی می‌شود.
قرار گرفتن فرد در معرض خشونت، تصادف‌های وحشتناک، تعرض تجاوز، مرگ عزیز و بلایای طبیعی از جمله تجربه‌های تروماتیک و پرتنشی هستند که معمولاً بدون برنامه‌ریزی و ناگهانی اتفاق افتاده، لذا شخص در وهله اول دچار عدم امنیت و ترس شده و با یادآوری آن رویدادهای ناگوار، این اضطراب و ترس بیشتر و باعث عمیق‌تر شدن شدت ترامای روحی و روانی در فرد مبتلا می‌شود.
اگر جزو افراد درگیر با این احساسات هستید باید سریعا نسبت به درمان این ضربات روحی و ارتباط با درمانگران متخصص اقدام کنید. لذا برای آگاهی از چرایی ترامای روحی، علائم، دلایل، موارد بهبود دهنده و مسیرهای درمانی تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
تروما روحی چیست؟
به تعبیر ساده‌تر می‌توان ترومای روحی را آسیب دیدن ذهن و روان فرد پس از قرارگیری در موقعیت‌های پرفشار، دردناک و اختلالات عاطفی منفی مانند غم و اضطراب فراوان عنوان کرد. از نظر پزشکی فعال شدن بیش از حد آمیگدال و واکنش بسیار زیاد به اختلالات جزئی می‌تواند باعث ترشح بیش از حد هورمون استرس کورتیزول و در نتیجه فشار روانی بالا، ترس و اضطراب در فرد شود. مسلماً بالا بودن شدت استرس با عدم امنیت جانی، وحشتزدگی و بروز ترومای روحی در ارتباط است.
ممکن است اتفاقات آسیب زننده ناگهانی هیچگونه آسیب فیزیکی برای فرد به دنبال نداشته باشد و صرفاً تجربه عاطفی و ذهنی منفی حاصل از یک اتفاق و رویداد ناگوار، باعث ایجاد ناتوانی در احساس لذت، خشم، اضطراب شدید، تنهایی، احساس گناه و افسردگی در فرد شود. در اکثر افراد مبتلا به تروما این علائم روحی می‌تواند پس از چند روز تا چند ماه به دنبال پردازش و واکاوی رویداد ناراحت کننده به طور تدریجی محو شود. اما حتی در بهترین حالت روحی ممکن است احساسات دردناک و خاطرات ناراحت کننده به سراغ فرد آمده و زندگی روزمره او را مختل کند.
از جمله مهمترین تروماهای روحی روانی می‌توان به اختلال ptsd یا همان اختلال استرس پس از سانحه، افسردگی، اختلالات خواب، جنسی، اختلال نگرانی بیش از حد و اختلال خوردن اشاره کرد.
علائم تروما از جهات مختلف
مسلماً همه افراد پس از قرارگیری در موقعیت‌های ناگهانی ناراحت کننده، وحشتناک و پر استرس دچار تروماهای روحی روانی می‌شوند که ممکن است پس از ارزیابی و تحلیل بر اثر گذشت زمان به طور تدریجی فرد از نظر روحی به روال قبل برگردند. اما از جمله علایمی که نشان دهنده ابتلای فرد به ترومای روحی و آسیب روانی پس از رویدادهای تنش آفرین است به ۴ دسته علائم روحی، علائم شناختی، فیزیکی و روانی تقسیم بندی می‌شود که در این بخش به کلیه این علائم اشاره خواهد شد.
علائم شناختی ترومای روحی
- افکار مزاحم منفی متاثر از وقایع ناگهانی رخ داده در گذشته
- کابوس‌ها و خواب‌های وحشتناک
- گیجی
- سرگردانی
- از دست دادن توانایی‌های تمرکزی و حافظه
- یادآوری تصاویر بصری از اتفاقات ناگوار گذشته
- به هم ریختگی خلق و خوی
علائم رفتاری ترومای روحی
- اجتناب از حضور در مکان‌های حادثه ناگوار رخ داده یا فعالیت‌های تشدید کننده مرتبط با خاطرات واقعه
- کناره‌گیری و انزوای اجتماعی، دور شدن از جمع‌های خانوادگی و دوستان
- عدم علاقه و لذت از فعالیت‌های مورد پسند و لذت بخش در مواقع پیشین
علائم فیزیکی و جسمی ترومای روحی
- افزایش ضربان قلب
- بی‌خوابی یا کاهش کیفیت خواب
- سرگیجه
- افسردگی شدید و خستگی
- وحشت زدگی، ترس و لرزش در اندام‌های بدن
- ختلال در عملکرد جنسی
- متغیر شدن الگوهای غذا خوردن و خواب
- ابتلا به دردهای ماهیچه‌ای مزمن
- کلافگی از بدن درد
- اختلالات گوارشی
- احساس پرش
علائم روانی ترومای روحی
- رفتارهای اجباری و وسواس گونه
- ترس فوق العاده طاقت فرسا
- بی‌حسی
- تجربه عواطف منفی مکرر
- احساس گناه
- شرمندگی
- ناباوری
- اضطراب
- وحشت زدگی
- شوک
- انکار
- مشکل در تمرکز
- عصبانیت
- تحریک پذیری
- گیجی
- خشم
- شوک عاطفی
- افسردگی و نوسانات خلقی
علت تروما روحی
مسلماً سبک زندگی ناسالم، قرارگیری در موقعیت‌های ناگوار، خطرناک، ناراحت کننده و پر استرس نقش اصلی و پررنگی در ابتلای افراد به ترومای روحی دارد. لذا در این بخش مهمترین دلایل گسترده ترومای روحی بررسی می‌گردد.
- قرارگیری در موقعیت‌های ناگوار و ناگهانی مانند: تصادف، حملات خشونت آمیز، خفتگیری در دوران کودکی
- استرس مداوم و بیش از حد به دلیل زندگی در محیطی ناامن، محل کاری پر تنش، تحقیر شدن در محیط کار، خشونت خانگی و درگیری با نوعی بیماری سخت
- شکست در زندگی مشترک یا خیانت شریک عاطفی، طلاق، ضربه‌های ناگوار و مهلک پس از از دست دادن عزیزان
- تجربه تحقیرآمیز، جراحی در سه سال اول زندگی
- مشاهده تصاویر حملات تروریستی، سقوط هواپیما یا جنگ و خونریزی از رسانه‌های اجتماعی و تاثیر آن بر روان و سیستم عصبی مرکزی
چه مواردی به درمان تروما می‌تواند کمک کند؟
ترشح بیش از حد استرس و هورمون‌هایی مانند کورتیزول و داشتن اضطراب مداوم می‌تواند به واسطه قرارگیری در موقعیت‌های تروماتیک برای بسیاری از افراد پیش آید. لذا افراد مبتلا به ترومای روحی برای بهبود می‌توانند موارد زیر را رعایت کرده تا در واکنش به محرک‌های استرس آور و وحشتناک کمترین عواطف منفی را تجربه کنند.
انجام ورزش و فعالیت بدنی: تروما می‌تواند با ایجاد ترس بیش از حد باعث انجماد افراد و مختل شدن تعادل طبیعی بدن آنها شود. لذا داشتن تحرک و ورزش می‌تواند باعث ترشح اندورفین این هورمون شادی‌آور و کاهش آدرنالین و استرس و در نهایت ترمیم سیستم عصبی شود.
عدم انزوا و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی: منزوی شدن و قرارگیری در تنهایی به مدت طولانی می‌تواند باعث افسردگی و جذب عواطف منفی شود. لذا تعامل با افراد باعث احساس آسایش، پذیرفته شدن توسط دیگران، افزایش اعتماد به نفس و صحبت و تخلیه روانی شود.
درخواست پشتیبانی: صحبت درباره احساسات منفی و ترس ناشی از تروما با افراد معتمد مانند یکی از اعضای خانواده، مشاور و دوست می‌تواند به عنوان شنونده خوب، بدون قضاوت باعث اعتماد سازی در فرد درگیر و پشتیبانی از وی شود.
پیوستن به گروه حمایت از بازماندگان تروما: ارتباط با افرادی که مشکلات مشابه با فرد درگیر ترومای روحی دارد، می‌تواند از انزوای فرد پیشگیری کند. این افراد با شنیدن نحوه برخورد موفق دیگران با این تروما به عنوان رفتار الهام بخش، بهبودی بیماری را در خود ببینند.
ارتباط با دوستان جدید: تعامل با افراد دارای علایق مشابه با شما یا ارتباط با همسایگان همکاران یا شرکت در یک باشگاه نیز می‌تواند باعث ایجاد انگیزه و اجتماعی شدن افراد و دوری از افکار منفی و عدم تجدید خاطرات وقایع ناخوشایند شود.
تنظیم سیستم عصبی: تمرکز بر میزان اضطراب و آشفتگی و سعی در کنترل میزان برانگیختگی و تغییر رفتار می‌تواند به تسکین اضطراب ناشی از تروما بیانجامد.
تنفس آگاهانه: از جمله علائم تروما تنگی نفس و احساس گیجی است که تنفس آگاهانه و انجام ۶۰ تنفس و تمرکز بر روی بازدم می‌تواند باعث گردش خون بیشتر، اکسیژن رسانی بهتر به سیستم عصبی مرکزی شود.
ورودی حسی: دیدن یک منظره، بوییدن یا چشیدن مزه خاص، داشتن و بغل کردن حیوانات خانگی و گوش دادن به موسیقی نیز آرامش بخش است. لذا استفاده از منابع ورودی حسی می‌تواند در دستیابی شما به مسکن سریع استرس موثر باشد.
خواب کافی: داشتن الگوی خواب مناسب پس از درگیری با ترومای روحی از جمله چالش‌های اختلال برانگیز است. لذا داشتن خواب با کیفیت ۷ تا ۹ ساعت سر وقت و منظم می‌تواند به حفظ تعادل احساسی و کاهش انزوا، افسردگی و اضطراب کمک کند.
کاهش استرس: انجام تکنیک‌های آرامش بخش مانند تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا و داشتن برنامه‌ریزی منظم برای انجام آنها می‌تواند باعث کاهش فوق العاده استرس شود.
روش‌هایی درمان تروما
مسلماً برای شناخت ترومای روحی و بهبود آثار روانی این اختلال کمک گرفتن از روان درمانگران و مشاوران حرفه‌ای بهترین گزینه است. با توجه به اینکه این مشکل یک اختلال روانشناختی است لذا متخصصان با کمک تکنیک‌های مدیریت اضطراب و استرس، رویکردهای درمانی، تمرینات روانشناختی و ترکیبی می‌توانند راهکارهای فوق العاده برای بهبودی و مواجهه با ترومای روحی ایجاد کنند.
افراد مبتلا به تروما نیاز به شنیده شدن، تخلیه انرژی خفه شده، تنظیم احساسات، کنار گذاشتن خاطرات ناخوشایند دارند که در نهایت می‌توانند با اعتماد به متخصصین تروما و روانشناسان از مسیرهای زیر بهبود چشمگیری داشته باشند.
تجربه سوماتیک (Somatic experiencing):
در تجربه سوماتیک افراد می‌توانند بر احساسات جسمانی خود متمرکز شده و خاطرات و عواطف منفی مربوط به رویداد آسیب زا را مورد ارزیابی قرار داده و از طریق گریه یا لرزش انرژی منفی تخلیه نشده از تروما را آزاد کنند.
درمان شناختی – رفتاری (Cognitive-behavioral therapy):
در درمان شناختی رفتاری نیز با ارزیابی و پردازش افکار و احساسات از یک ضربه روحی، کمک می‌کند در کنار تسکین، با احساسات منفی بازسازی شده مقابله و با شناخت بعد روانی ان از رفتارهای انزواگر مانند تنهایی و افسردگی دوری کنند. همچنین بتوانند با حل مسئله، مهارت‌های ارتباطی خود را بهبود بخشیده و زندگی نرمالی پس از تجربه‌های تروماتیک داشته باشند.
روش حساسیت زدایی و پردازش دوباره حرکات چشم (EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing)):
از جمله شیوه‌های درمانی نوین می‌توان به تراپی چشم حرکتی سریع که از درمان‌های شناختی رفتاری است اشاره کرد. در این روش درمانی به فرد کمک می‌شود تا با فریز خاطرات آسیب زا، تجربه‌های تلخ و عواطف منفی نشخوار کننده خود را فراموش کنند. با کمک این درمان‌های بازسازی شناختی افراد پس از تخلیه احساسات منفی و به فراموشی سپردن آنها بهبود چشمگیری در حالات خود مشاهده می‌کنند.
جمع بندی
ترومای روحی دربرگیرنده واکنش‌های عاطفی منفی به رویدادهای تلخ و ناراحت کننده ناگهانی است که گاه ممکن است پس از چند روز به فراموشی سپرده شده و کمرنگ شود و گاه برای همیشه در ذهن افراد باقی بماند. لذا با توجه به اهمیت سلامت روان افراد مبتلا به ترومای روحی می‌توانند برای کاهش این تأملات روحی با مراجعه به مشاور درمانی و روانشناس با تخلیه بار منفی استرس، احساسات منفی ناشی از واقعه و شناخت این اختلال از مسیرهای درمانی نسبت به بهبود روان خود استفاده کنند. همچنین استفاده از تکنیک‌های یوگا، مدیتیشن، تمرینات ورزشی و تنفسی می‌تواند علایم فیزیکی و احساسی این تروما را کاهش داده و باعث تعادل عاطفی و رفتاری در زندگی روزمره افراد شود.