تروما روحی چیست ؟ علائم ، دلایل و روش های درمان
تروما روحی (ضربه روانی) از جمله اختلالات روانشناختی و نتیجه رویدادهای ناگهانی آسیب زا، بسیار ناراحت کننده و پر استرسی است که باعث عدم امنیت در فرد و احساس خطر و درماندگی وحشتناک می‌شود. سطح ناراحتی و اضطراب فراوانی که پس از اتفاق پیش می آید ذهن فرد را درگیر خود می نماید و حس امنیت را از او سلب می کند، در نتیجه فرد برای مدت طولانی دچار بی اعتمادی، دلسردی و احساس خطر همیشگی می شود.
قرار گرفتن فرد در معرض خشونت، تصادف های وحشتناک، تعرض تجاوز، مرگ عزیز و بلایای طبیعی از جمله تجربه های تروماتیک و پرتنشی هستند که معمولاً بدون برنامه ریزی و ناگهانی اتفاق افتاده، لذا شخص در وهله اول دچار عدم امنیت و ترس شده و با یادآوری آن رویدادهای ناگوار، اضطراب و ترس وی بیشتر و باعث عمیق تر شدن شدت ترامای روحی و روانی در فرد مبتلا می گردد. اگر جزو افراد درگیر با این احساسات هستید باید سریعا نسبت به درمان این ضربات روحی و ارتباط با درمانگران متخصص اقدام کنید. لذا برای آگاهی از دلیل بروز ترامای روحی، علائم، موارد بهبود دهنده و مسیرهای درمانی مانند مشاوره روانشناسی تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
تروما روحی چیست؟
به تعبیر ساده تر می توان ترومای روحی را آسیب دیدن ذهن و روان فرد پس از قرارگیری در موقعیت های پرفشار، دردناک و اختلالات عاطفی منفی مانند غم و اضطراب فراوان عنوان کرد. از نظر پزشکی فعال شدن بیش از حد آمیگدال و واکنش بسیار زیاد به اختلالات جزئی می‌تواند باعث ترشح بیش از حد هورمون استرس کورتیزول و در نتیجه فشار روانی بالا، ترس و اضطراب در فرد شود و حتی ممکن است فرد را به اضطراب فراگیر نیز دچار کند. مسلماً بالا بودن شدت استرس با عدم امنیت جانی، وحشت زدگی، حمله عصبی پانیک و بروز ترومای روحی در ارتباط است.
ممکن است اتفاقات آسیب زننده ناگهانی هیچگونه آسیب فیزیکی برای فرد به دنبال نداشته باشد و صرفاً تجربه عاطفی و ذهنی منفی حاصل از یک اتفاق و رویداد ناگوار، باعث ایجاد ناتوانی در احساس لذت، خشم، اضطراب شدید، تنهایی، احساس گناه و افسردگی در فرد شود. در اکثر افراد مبتلا به تروما این علائم روحی می‌تواند پس از چند روز تا چند ماه به دنبال پردازش و واکاوی رویداد ناراحت کننده به طور تدریجی محو شود. اما حتی در بهترین حالت روحی ممکن است احساسات دردناک و خاطرات ناراحت کننده به سراغ فرد آمده و زندگی روزمره او را مختل کند.
از جمله مهمترین تروماهای روحی روانی می‌توان به اختلال ptsd یا همان اختلال استرس پس از سانحه، افسردگی، اختلالات خواب، جنسی، اختلال نگرانی بیش از حد و اختلال خوردن اشاره کرد.
علائم تروما از جهات مختلف
مسلماً همه افراد در مواجهه با رویدادهای ناگهانی، ناراحت کننده، وحشتناک یا بسیار پر‌استرس، ممکن است دچار ترومای روحی و روانی شوند. این نوع آسیب های روانی می توانند بر زندگی روزمره، روابط و احساس امنیت فرد تأثیرگذار باشند. اگرچه برخی افراد پس از مدتی با گذشت زمان، ارزیابی مجدد و دریافت حمایت مناسب به آرامی به حالت طبیعی بازمی گردند، اما در بسیاری موارد، آثار تروما به شکل علائم ماندگار روحی و ذهنی ظاهر می شود. به طور کلی، نشانه های ابتلا به تروما را می توان در چهار دسته اصلی زیر طبقه بندی کرد:
علائم روحی (عاطفی)
- احساس غم و اندوه مداوم
- اضطراب یا ترس بی دلیل
- خشم ناگهانی یا تحریک پذیری
- حس بی ارزشی یا گناه
- انزوا و دوری از اطرافیان
- احساس بی حسی عاطفی یا بی تفاوتی نسبت به زندگی
- اضطراب یا ترس بی دلیل
- خشم ناگهانی یا تحریک پذیری
- حس بی ارزشی یا گناه
- انزوا و دوری از اطرافیان
- احساس بی حسی عاطفی یا بی تفاوتی نسبت به زندگی
علائم شناختی (فکری) ترومای روحی
- اختلال در تمرکز
- مشکل در تصمیم گیری
- مرور مکرر خاطره یا حادثه تلخ
- افکار منفی درباره خود یا آینده
- فراموشی یا سردرگمی موقتی
- فلاش بک (بازگشت ذهنی ناگهانی به صحنه حادثه)
- مشکل در تصمیم گیری
- مرور مکرر خاطره یا حادثه تلخ
- افکار منفی درباره خود یا آینده
- فراموشی یا سردرگمی موقتی
- فلاش بک (بازگشت ذهنی ناگهانی به صحنه حادثه)
علائم فیزیکی و جسمی ترومای روحی
- افزایش ضربان قلب
- بی خوابی یا کاهش کیفیت خواب
- سرگیجه
- افسردگی شدید و خستگی
- وحشت زدگی، ترس و لرزش در اندام های بدن
- اختلال در عملکرد جنسی
- متغیر شدن الگوهای غذا خوردن و خواب
- متغیر شدن الگوهای غذا خوردن و خواب
- ابتلا به دردهای ماهیچه‌ای مزمن
- کلافگی از بدن درد
- اختلالات گوارشی
- احساس پرش
علائم رفتاری و روانی ترومای روحی
- اجتناب از مکان ها یا افرادی که یادآور حادثه هستند.
- وابستگی شدید یا برعکس، بی اعتمادی مطلق
- سوء مصرف مواد یا پناه بردن به اعتیاد
- گریه های بی دلیل یا رفتارهای غیرمنطقی
- واکنش های ناگهانی، عصبی یا پرخاشگرانه
- اختلال در روابط اجتماعی یا شغلی
در صورت مشاهده ترکیبی از این علائم، به ویژه اگر ادامه دار باشند، مراجعه به متخصص سلامت روان توصیه می شود. درمان زود هنگام می تواند از مزمن شدن آسیب و تبدیل آن به اختلالاتی مانند اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) جلوگیری کند.
- وابستگی شدید یا برعکس، بی اعتمادی مطلق
- سوء مصرف مواد یا پناه بردن به اعتیاد
- گریه های بی دلیل یا رفتارهای غیرمنطقی
- واکنش های ناگهانی، عصبی یا پرخاشگرانه
- اختلال در روابط اجتماعی یا شغلی
در صورت مشاهده ترکیبی از این علائم، به ویژه اگر ادامه دار باشند، مراجعه به متخصص سلامت روان توصیه می شود. درمان زود هنگام می تواند از مزمن شدن آسیب و تبدیل آن به اختلالاتی مانند اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) جلوگیری کند.
علت تروما روحی
مسلماً سبک زندگی ناسالم، قرارگیری در موقعیت های ناگوار و خطرناک، قرار گرفتن در موقعیت های ناراحت کننده و پر استرس نقش قابل توجهی در ابتلای افراد به ترومای روحی دارد. لذا در این بخش مهم ترین دلایل گسترده ترومای روحی را مورد بررسی قرار می دهیم.
- قرارگیری در موقعیت‌های ناگوار و ناگهانی مانند تصادف، حملات خشونت آمیز، خفت گیری در دوران کودکی
- استرس مداوم و بیش از حد به دلیل زندگی در محیطی ناامن، محل کاری پر تنش، تحقیر شدن در محیط کار، خشونت خانگی و درگیری با نوعی بیماری سخت
- شکست در زندگی مشترک یا خیانت شریک عاطفی، طلاق، ضربه های ناگوار و مهلک پس از از دست دادن عزیزان
- تجربه تحقیرآمیز، جراحی در سه سال اول زندگی
- مشاهده تصاویر حملات تروریستی، سقوط هواپیما یا جنگ و خونریزی از رسانه های اجتماعی و تاثیر آن بر روان و سیستم عصبی مرکزی
درمان ترومای روحی
ترشح بیش از حد استرس و هورمون هایی مانند کورتیزول و داشتن اضطراب مداوم می تواند به واسطه قرارگیری در موقعیت های تروماتیک برای بسیاری از افراد پیش آید. لذا افراد مبتلا به ترومای روحی برای بهبود می توانند موارد زیر را رعایت کرده تا در واکنش به محرک های استرس آور و وحشتناک کمترین عواطف منفی را تجربه کنند حتی ممکن است فرد را به اضطراب اجتماعی نیز مبتلا کند.
- انجام ورزش و فعالیت بدنی: تروما می تواند با ایجاد ترس بیش از حد باعث انجماد افراد و مختل شدن تعادل طبیعی بدن آنها شود. لذا داشتن تحرک و ورزش می تواند باعث ترشح اندورفین این هورمون شادی آور و کاهش آدرنالین و استرس و در نهایت ترمیم سیستم عصبی شود.
- عدم انزوا و شرکت در فعالیت های اجتماعی: منزوی شدن و قرارگیری در تنهایی به مدت طولانی می‌تواند باعث افسردگی و جذب عواطف منفی شود. لذا تعامل با افراد باعث احساس آسایش، پذیرفته شدن توسط دیگران، افزایش اعتماد به نفس و صحبت و تخلیه روانی شود.
- درخواست پشتیبانی: صحبت درباره احساسات منفی و ترس ناشی از تروما با افراد معتمد مانند یکی از اعضای خانواده، مشاور و دوست می تواند به عنوان شنونده خوب، بدون قضاوت باعث اعتماد سازی در فرد درگیر و پشتیبانی از وی شود.
- پیوستن به گروه حمایت از بازماندگان تروما: ارتباط با افرادی که مشکلات مشابه با فرد درگیر ترومای روحی دارد، می تواند از انزوای فرد پیشگیری کند. این افراد با شنیدن نحوه برخورد موفق دیگران با این تروما به عنوان رفتار الهام بخش، بهبودی بیماری را در خود ببینند.
- ارتباط با دوستان جدید: تعامل با افراد دارای علایق مشابه با شما یا ارتباط با همسایگان همکاران یا شرکت در یک باشگاه نیز می‌تواند باعث ایجاد انگیزه و اجتماعی شدن افراد و دوری از افکار منفی و عدم تجدید خاطرات وقایع ناخوشایند شود.
- تنظیم سیستم عصبی: تمرکز بر میزان اضطراب و آشفتگی و سعی در کنترل میزان برانگیختگی و تغییر رفتار می تواند به تسکین اضطراب ناشی از تروما بیانجامد.
- تنفس آگاهانه: از جمله علائم تروما تنگی نفس و احساس گیجی است که تنفس آگاهانه و تمرکز بر روی بازدم می‌تواند باعث افزایش گردش خون، اکسیژن رسانی بهتر به سیستم عصبی مرکزی شود.
- ورودی حسی: دیدن یک منظره، بوییدن یا چشیدن مزه خاص، داشتن و بغل کردن حیوانات خانگی و گوش دادن به موسیقی نیز آرامش بخش است. لذا استفاده از منابع ورودی حسی می تواند در دستیابی شما به مسکن سریع استرس موثر باشد.
- خواب کافی: داشتن الگوی خواب مناسب پس از درگیری با ترومای روحی از جمله چالش‌های اختلال برانگیز است. لذا داشتن خواب با کیفیت ۷ تا ۹ ساعت سر وقت و منظم می تواند به حفظ تعادل احساسی و کاهش انزوا، افسردگی و اضطراب کمک کند.
- کاهش استرس: انجام تکنیک های آرامش بخش مانند تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا و روان درمانی و داشتن برنامه ریزی منظم برای انجام آنها می تواند باعث کاهش فوق العاده استرس شود.
روش های درمان آسیب روحی
مسلماً برای شناخت ترومای روحی و بهبود آثار روانی این اختلال کمک گرفتن از روان درمانگران و مشاوران حرفه ای بهترین گزینه است. با توجه به اینکه این مشکل یک اختلال روانشناختی است لذا متخصصان با کمک تکنیک های مدیریت اضطراب و استرس، رویکردهای درمانی، تمرینات روانشناختی و ترکیبی می توانند راهکارهای فوق العاده برای بهبودی و مواجهه با ترومای روحی ایجاد کنند.
افراد مبتلا به تروما نیاز به شنیده شدن، تخلیه انرژی خفه شده، تنظیم احساسات، کنار گذاشتن خاطرات ناخوشایند دارند که در نهایت می توانند با اعتماد به متخصصین تروما و ارزیابی روانشناسان از مسیرهای زیر بهبود چشمگیری داشته باشند.
- تجربه سوماتیک (Somatic experiencing): در تجربه سوماتیک افراد می توانند بر احساسات جسمانی خود متمرکز شده و خاطرات و عواطف منفی مربوط به رویداد آسیب زا را مورد ارزیابی قرار داده و از طریق گریه یا لرزش انرژی منفی تخلیه نشده از تروما را آزاد کنند.
- درمان شناختی – رفتاری (Cognitive-behavioral therapy): درمان شناختی-رفتاری کمک می کند فرد با بررسی و پردازش افکار و احساساتش درباره یک اتفاق آسیب زا، بتواند با احساسات منفی راحت تر کنار بیاید. این روش نه تنها باعث آرامش روان می شود، بلکه کمک می کند فرد از حالت هایی مثل گوشه گیری، تنهایی یا افسردگی فاصله بگیرد. همچنین، با تقویت مهارت های ارتباطی و حل مسئله، این روش به فرد کمک می کند پس از یک تجربه سخت یا تروماتیک، راحت تر به روال عادی زندگی بازگردد و احساس تعادل روانی بیشتری داشته باشد.
- روش حساسیت زدایی و پردازش دوباره حرکات چشم (EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing)): از جمله شیوه‌های درمانی نوین می توان به تراپی چشم حرکتی سریع که از درمان های شناختی رفتاری است اشاره کرد. در این روش درمانی به فرد کمک می شود تا با فریز خاطرات آسیب زا، تجربه های تلخ و عواطف منفی نشخوار کننده خود را فراموش کند. با کمک این درمان های بازسازی شناختی افراد پس از تخلیه احساسات منفی و به فراموشی سپردن آنها بهبود چشمگیری در حالات خود مشاهده می کنند.
جمع بندی
در نهایت، افرادی که با آثار ترومای روحی دست و پنجه نرم می کنند، می توانند با کمک روانشناس بالینی یا مشاور حرفه ای، از فشارهای روانی عبور کرده و روند بهبودی را طی کنند. همچنین، تمرین هایی مثل یوگا، مدیتیشن و ورزش نقش موثری در کاهش تنش های ذهنی و بازگشت به تعادل روانی دارند.